فیلم | نهج‌البلاغه؛ بازتاب کلام الهی در انسان کامل

انعکاس سخن خداوند و بازتاب کلام الهی در یک مسیر صعودی را می‌توان در سخنان امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) مشاهده کرد. کلام الهی فرود می‌آید، جان انسان را پرورش می‌دهد و بازتاب آن در لابه‌لای سخنان دل‌نشین و حکیمانه امیرالمؤمنین (ع) به اوج می‌رسد و به ملکوت اعلی بازمی‌گردد.

‌

می‌توان نوعی رفت و برگشت میان قرآن و نهج‌البلاغه تصور کرد. این پیوند نشان می‌دهد که سرچشمه سخنان امیرالمؤمنین (ع)، کلام خداوند است؛ چرا که بیانات آن حضرت، بازتاب کلام الهی در عالم هستی و در میان بشریت محسوب می‌شود. از این‌رو، می‌توان گفت سخن امیرالمؤمنین(ع)، سخن انسان کامل است و به همین جهت، کلامی کامل به شمار می‌آید.

با تأمل در عظمت و اهمیت کلام، بهتر می‌توان به بزرگی سخنان حضرت علی (ع) پی برد. در قرآن کریم، خداوند متعال یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌هایی را که به انسان عطا کرده، چنین بیان می‌فرماید: «الرَّحْمَٰنُ، عَلَّمَ الْقُرْآنَ، خَلَقَ الْإِنسَانَ، عَلَّمَهُ الْبَیَانَ».

آموزش بیان به انسان، پس از خلقت او، به‌عنوان عالی‌ترین جلوه رحمانیت الهی معرفی شده است. این یعنی بزرگ‌ترین لطف خداوند به انسان و برترین توانمندی انسان پس از آفرینش، نعمت «بیان» است.

فلاسفه و منطق‌دانان، از جمله حکمای یونان باستان، انسان را «حیوان ناطق» معرفی کرده‌اند. در تفکر غربی، واژه «لوگوس» بیشتر به «عقل» ترجمه شده، اما در مشرق‌زمین به «نطق» گرایش یافته است. بدین معنا که انسان موجودی است عاقل و ناطق؛ یعنی سخن‌گو.

به نظر می‌رسد که واژه «بیان» در قرآن، مفهومی جامع از این دو ویژگی را در بر می‌گیرد. انسان موجودی است دارای قدرت بیان؛ بدین معنا که سخن و نطقی دارد که بنیاد آن اندیشه است.

زمانی که کلام، صرفاً ترکیبی از الفاظ نباشد، بلکه مفاهیمی عمیق را منتقل کند، به آن «بیان» گفته می‌شود. بیان، ترکیبی از تعقل و نطق است که خروجی آن واژگانی حامل بار مفهومی و عقلانی است. خداوند این نعمت را به انسان عطا کرده تا فرآورده‌های عقل خود را در قالب کلمات و مفاهیم متبلور و شکوفا کند.